Uit onderzoek van het parket Oost-Vlaanderen blijkt dat ruim één op de vijf jongeren die onderworpen worden aan een procedure tot beschermende maatregel van gedwongen opname nog binnen hetzelfde kalenderjaar opnieuw gedwongen opgenomen worden.
Onderzoek in samenwerking met UGent en KULeuven
In 2024 heeft het parket Oost-Vlaanderen een onderzoek opgestart naar de gedwongen opnames binnen het grondgebied. Het gaat om mensen met een vermoeden van een psychiatrische aandoening voor wie geen andere geschikte behandeling mogelijk is én die een gevaar vormen voor zichzelf of derden. In toepassing van art. 9 van de Wet van 26 juni 1990 kan de magistraat van wacht enkel in acute situaties beslissen om de procedure op te starten, met oog op een verplichte opname tot observatie en zo nodig verder verblijf, te beginnen bij een onderzoek door een arts.
In samenwerking met UGent en KULeuven, in het kader van een stageopdracht van studenten criminologie, werden niet alleen al meer dan 1.500 dossiers m.b.t. meerderjarigen onderzocht maar werd ook een apart onderzoek opgezet m.b.t. de minderjarigen, met 124 onderzochte dossiers uit 2023 en 141 uit 2024.
Meer meisjes dan jongens
Opvallend is dat meisjes vaker betrokken zijn bij gedwongen opnames dan jongens. In de 124 en 141 dossiers uit 2023 en 2024 werd respectievelijk in 63% en 59% van de gevallen na onderzoek door een arts een positief advies gegeven om daadwerkelijk tot een niet-vrijwillige opname over te gaan. Zowel in opstartfase als in uiteindelijke opname gaat het vooral om vrouwelijke patiënten, met 65% in opstart in 2023 en 71% in opname en met 69% in zowel opstart als opname in 2024.
Qua leeftijd moeten we helaas vaststellen dat er zelfs al procedures worden opgestart voor jongeren van slechts tien of elf jaar. Dit is gelukkig een minderheid, met drie cases in 2023 en twee in 2024. Het zwaartepunt ligt eerder bij de iets oudere tieners. In 2023 waren het vooral de jongeren van 15-16 jaar (19 dossiers van de 86 weerhouden dossiers) en de 17-18 jarigen (18/86) die het vaakst onderworpen worden aan deze procedure. In 2024 was er nog meer een verschuiving richting 18 jaar met 32 casussen van 16-17 jarigen van de 97 weerhouden dossiers. Voor de berekening van de leeftijden werd gekeken naar unieke individuen en niet naar het totaal aantal cases. Het is immers een schrijnende vaststelling dat heel wat jongeren te maken krijgen met een procedure tot beschermende maatregel, waarbij de gedwongen opname – wat een vrijheidsberoving inhoudt - toch als een laatste ‘redmiddel’ zou moeten dienen.
Complexe zorg
In 2023 ging het in de 124 onderzochte dossiers om uiteindelijk 86 unieke jongeren, waarvan 18 van hen (21%) binnen hetzelfde kalenderjaar opnieuw onderworpen werden aan minstens de opstart van een procedure met onderzoek door een arts. Acht jongeren duiken een derde, vierde of zelfs vijfde en zesde keer op in de cijfers. Voor 2024 was het een gelijkaardig verhaal met 23 van 98 jongeren (23%) die minstens een tweede keer werden aangemeld. Ook hier zijn 11 van die 23 jongeren nog een derde tot zesde keer doorgestuurd voor verdere analyse. In effectieve opname voor minstens de duur van observatie, voor maximaal 40 dagen indien de jeugdrechter dit bevestigt, kon voor 2024 vastgesteld worden dat zeven jongeren tweemaal werden opgenomen, drie jongeren tot een derde keer, twee jongeren een vierde keer en telkens één jongere vijf en zelfs zes keer in opname zijn geweest.
Cijfers zeggen niet altijd alles over de complexiteit van zorg die zou moeten kunnen geboden worden. In de dossiers van 2024 was er bijvoorbeeld sprake van 56 dubbel diagnoses, 27 cases met een driedubbele problematiek en in vier gevallen zelfs een viervoudig ziektebeeld. De vaakst voorkomende ziektebeelden zijn suïcidaliteit (34 in 2023 – 58 in 2024) en ASS -ADD (21 in 2023 – 66 in 2024). Ook depressie komt vaak naar voor (14 in 2023 en 49 in 2024).
Een opname kan noodzakelijk zijn wanneer bij zorgverleners of het netwerk de draagkracht overschreden is, bijvoorbeeld na een agressie-incident. Ook een bredere zorgvraag binnen de jeugdhulpverlening of binnen de zorg voor mensen met een beperking waarvoor geen passende oplossing beschikbaar is, kan tot opname leiden.
Wetswijziging
De onderzochte casussen verliepen nog volgens de oude wet over de gedwongen opnames. Sinds 1 januari 2025 zijn er enkele wetswijzigingen van kracht m.b.t. de wet van 26 juni 1990 inzake de bescherming opgelegd aan een persoon met een psychiatrische aandoening.
Naast de bestaande vrijwillige en gedwongen opname is er nu ook een andere mogelijkheid: een vrijwillige opname onder voorwaarden. Hierbij stelt een arts een behandelplan op samen met de patiënt.
In de voorbereidende werken van deze wetswijziging werd deze tussenweg vooral naar voor geschoven voor minderjarigen. In de 27 parketdossiers in 2025 kwam deze maatregel van vrijwilligheid in de spoedprocedure nog geen enkele keer voor als meest aangewezen maatregel.
Parket maakt zich zorgen
Het parket van Oost-Vlaanderen maakt zich zorgen over het stijgende aantal dossiers en de frequentie waarmee bepaalde jongeren steeds opnieuw opduiken.
Voor een tiental jongeren per jaar blijkt de vrijwillige hulpverlening niet toereikend en leidt dit uiteindelijk tot gedwongen opname. We zien evenwel een snel herval van opname in gedwongen statuut gelet op het tekort aan beschikbare middelen.