Seksuele uitbuiting, slavernij, gedwongen huwelijken… Het zijn slechts enkele van de misdrijven gerelateerd aan mensenhandel. En die afbreuk doen aan belangrijke principes van onze samenleving. Maar hoe zit het vandaag met mensenhandel? Welke vormen komen het meeste voor? En hoe pakt het Openbaar Ministerie dit aan? Charles-Eric Clesse, arbeidsauditeur bij het Arbeidsauditoraat van Henegouwen, geeft duiding bij dit onderwerp.
Charles-Eric Clesse: “Mensenhandel is een van de drie belangrijkste misdrijven ter wereld, samen met drugshandel en wapenhandel. In 1995 legde België hierover een wetgeving vast die onder meer definieert wat mensenhandel is. Daarmee waren we een van de eerste landen ter wereld die hierover een wetgeving hadden, terwijl mensenhandel internationaal tot de topmisdaden behoort. In ons land zijn er 5 vormen: uitbuiting van prostitutie, werk en diensten in strijd met de menselijke waardigheid, uitbuiting van bedelarij, orgaanverwijdering en ten slotte iemand dwingen om misdaden te plegen, bijvoorbeeld iemand dwingen om te stelen of drugs te verhandelen. Om strafbaar te zijn in ons land, volstaat het dat er een ‘handeling’ is, dit wil zeggen: ronselen, vervoeren, huisvesten, controleren enz. en een doel. België gaat daarin veel verder en ruimer dan de internationale wetgevingen, waardoor we meer veroordelen.”
Gedreven door geld
Mensenhandel wordt om economische redenen bedreven. Het is een misdaad die overal ter wereld enorm veel geld oplevert.
Charles-Eric: “Mensenhandel staat in de top drie van de meest winstgevende misdaden in de wereld. Het gaat wereldwijd om miljarden dollars winst. Wanneer je ziet hoeveel winst de uitbuiting van één persoon kan opleveren… Zo was er in Frankrijk een zaak waarbij jonge meisjes en jongens door verschillende mannelijke leden van hun Romaclan uitgebuit en gedwongen werden om te stelen in de metro. Een van de meisjes slaagde er in om bijna 15.000 euro per dag op te brengen. Het ging daarbij niet alleen om geld, maar ook om goederen zoals handtassen van Chanel of Hermès. Een ander voorbeeld uit eigen land waarbij economische uitbuiting en geldbelangen voorop stonden, was een zaak rond een Pakistaan in een nachtwinkel. De man moest 24 uur per dag aanwezig zijn in de winkel. Er werd een stuk matras in de toonbank gelegd zodat hij daar overdag kon slapen en ’s avonds de winkel kon openhouden. Hij hield de winkel dus ’s nachts open en verkocht overdag en ’s avonds. Wanneer je twee personen moet aannemen om de winkel te bewaken en te verkopen, zijn de sociale lasten erg hoog en wordt de winst dus minder.”
“Veel mensen denken bij mensenhandel aan internationale netwerken met buitenlandse slachtoffers, terwijl mensenhandel net zo goed in België gebeurt door Belgen én met Belgische slachtoffers.” - Charles-Eric Clesse (arbeidsauditeur - arbeidsauditoraat Henegouwen)
Moderne slavernij
In België zijn ongeveer 23.000 mensen slachtoffer van mensenhandel. De gevolgen voor de slachtoffers zijn niet te overzien.
Charles-Eric: “Mensenhandel vormt een aanslag op de menselijke waardigheid. Slachtoffers kennen vaak een fysieke impact van de uitbuiting. We hebben al zaken gehad waarbij slachtoffers van ernstige ongevallen door hun werkgever voor de deur van het ziekenhuis gegooid werden. De werkgever slaat dan vervolgens op de vlucht, omdat hun werknemers niet correct zijn aangegeven en geen verzekering hebben. Daarnaast zijn er ook de psychologische problemen die ontstaan. Tot slot zijn er ook financiële problemen, want vaak werken de slachtoffers gratis. Ze krijgen geen loon voor het geleverde werk en hebben vaak ook nog eens geen (officieel) onderdak.”
Er zijn heel veel slachtoffers in ons land, maar toch blijft het probleem nog te veel onder de radar bij de brede bevolking.
Charles-Eric: “De bevolking begrijpt nog niet helemaal wat mensenhandel juist inhoudt, omdat er nog te weinig over het onderwerp wordt gesproken. De meeste mensen denken dat het om grote internationale netwerken draait waarbij het slachtoffer sowieso uit het buitenland komt, terwijl het net evengoed om je buurman kan gaan. Mensenhandel is dichterbij dan je denkt en gebeurt ook in België door Belgen. Zo was er bijvoorbeeld de zaak van een 65-jarige Belgische grootmoeder die in ons land een taverne uitbaatte. Ze liet twee 80-jarigen, ook Belgen, zonder loon werken, in onhygiënische caravans wonen en stal hun pensioenen. Haar 13-jarige kleinzoon mocht niet naar school en moest elke dag in de taverne werken, kranten bezorgen en 's avonds groenten verkopen. Als hij niet volgzaam genoeg was, sloeg zijn grootmoeder hem of gooide ze conservenblikken in zijn gezicht, waardoor hij tot twee keer toe een gebroken neus had."
“Door die verhalen van dichtbij mee te maken, besef je dat niet alleen buitenlanders slachtoffer zijn. Wanneer we over slavernij of uitbuiting praten, denken we aan de 16de, 17de of 18de eeuw. Wel, de slavernij die we eeuwenlang gekend hebben vroeger bestaat vandaag nog steeds in álle landen van de wereld. Het is een moderne misdaad die vele vormen aanneemt.”
“Ik zou dan ook aan iedereen een oproep willen doen om verdachte zaken die kunnen wijzen op mensenhandel aan te geven bij de politie of te melden bij de verschillende online meldpunten (www.meldpuntsocialefraude.belgie.be en het recent opgerichte: www.stophumantrafficking.be). Veel mensen durven die stap niet zetten, omdat ze angst hebben dat het hen problemen zal opleveren wanneer ze een uitbuiter aanklagen. Weet dat wanneer je feiten van sociaal strafrecht, van zwartwerk en dus van mensenhandel aanklaagt bij de arbeidsinspectie, jouw anonimiteit verzekerd is.”
Strijd voeren
Mensenhandel is een van de materies die voornamelijk naar voren komt bij de arbeidsauditoraten van ons land, gezien hun expertise en specialisatie in sociaal recht. Zo ook bij het arbeidsauditoraat van Henegouwen waar Charles-Eric Clesse aan de slag is.
Charles-Eric: “Een arbeidsauditoraat is een parket dat gespecialiseerd is in sociaal recht. Wij hebben eigenlijk twee ‘petten’ op: een burgerlijke en een strafrechtelijke. Het burgerlijke houdt in dat we klachten ontvangen van verzekerden tegen een administratie. Ze zijn niet akkoord met een beslissing die ze ontvangen hebben over bijvoorbeeld de RVA, de pensioenen, de ziekte- en invaliditeitsverzekering en vragen aan Justitie om de beslissing te herzien. We vragen daarop aan alle sociale zekerheidsinstellingen de dossiers op, en verzamelen informatie via de politie, de sociale inspectie, de werkgevers, buren enz. Zodra we het dossier, samen met ons advies hebben samengesteld, wordt het overgedragen aan de arbeidsrechtbank waar ze beslissen of ze ons advies volgen of niet. Onze rol bestaat dus in na te gaan of de wetgeving wordt gerespecteerd.”
“Het tweede deel van ons werk is het strafrechtelijk deel waarbij we nagaan of met name werkgevers de sociale wetten naleven. Daarvoor beschikken we over de hulp van de sociale inspectiediensten en de politie die controles uitvoert bij bedrijven en werkgevers. Ze gaan onder meer na of de werknemers correct zijn aangegeven, een ongevallenverzekering hebben, niet illegaal werken enz. Mensenhandel valt onder dit deel van ons werk.”
Wat vaststaat, is dat België het voortouw zal blijven nemen in de strijd tegen mensenhandel.
Charles-Eric: “Het beleid van het Openbaar Ministerie wordt bepaald door een omzendbrief van het College van procureurs-generaal. Het harmoniseert het strafrechtelijk beleid voor zowel de parketten van de procureurs des Konings als de arbeidsauditoraten. Het is onze plicht om te vervolgen en geen compromissen te sluiten met de daders. Het gaat om misdrijven die ingaan tegen de waardigheid van de mens. Er worden dan ook zware straffen uitgesproken tegen de daders. België heeft op vlak van mensenhandel heel wat bij te dragen in Europa en de rest van de wereld. Verschillende Belgische deskundigen worden regelmatig in het buitenland gevraagd om hun kennis en expertise te delen.”